Mehmet Başaran Kimdir? Hayatı, Edebi kişiliği, Eserleri

Mehmet Başaran (d. Kırklareli, Lüleburgaz, Ceylanköy, 25 Nisan 1926 – ö. 27 Haziran 2015, İstanbul) Şair, yazar.

Mehmet Başaran, ilkokulun ilk üç sınıfını köyünde, üst yanını Uzunköprü Gazi Mahmut Okulu’nda okudu. Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü (1943), Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü (1946) bitirdi. Antalya-Aksu Köy Enstitüsü’nde edebiyat öğretmenliğine başladı. 1947’de tüm yüksek köy enstitülüler askere alındı, dönem sonunda çavuş çıkarılan 45 kişi arasında Başaran da vardı. Askerliği bitince Balıkesir-Edremit bölgesi gezici öğretmenliğine atandı. Daha sonra Gömeç İlkokulu’nda, Edremit Gazi İlkokulu’nda öğretmenlik yaptı. Bir süre İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Halk Eğitimi bölümünde Eflatun Cem Güney’le çalıştı. 27 Mayıs’tan sonra ortaöğretime atandı, Kartal ve Göztepe ortaokullarında Türkçe öğretmenliği yaptı. Şah Rıza Pehlevi Lisesi (50. Yıl Tahran Lisesi, 1973-1979) edebiyat öğretmeniyken emekliye ayrıldı.

Şiirlerinde Başaran, düzyazılarında M. Başaran, H. Meran, F. Deniz, F. Ceylan imzalarını da kullandı. İlk şiirleri Köy Enstitüleri Dergisi’nde yayımlandı (1945-1946). Başaran’ın toprak insanlarının (topraksızların, gurbetçilerin, ırgatların) özlemlerini, çilelerini içten ve yalın bir dille işleyen şiirleri büyük ilgi gördü.

İlk kitabı Ahlat Ağacı (1953) o yılın en iyi şiir kitabı sayıldı. Daha sonra anı ve öykülerinde şiirsel bir dille, yaşadığı, çalıştığı yörelerin doğasını, insanını, yaşamını anlattı. Dokunulmazlığı olan, edebiyata pek yansımamış alanlara ilişkin belgesel romanlarıyla toplumcu gerçekçi tavrını sürdürdü.

Masallara, söylencelere her zaman ilgi duydu. Sevdiği masalları yeni bir yorumla şiirleştirdi, üç kitapta topladı.

Eserlerinden Elif Diye Bir Türkü, TRT 1970 Sanat Ödülleri Yarışmasında başarı ödülünü, Ayrılanmak öyküsü Yeni Adımlar dergisinin Sabahattin Ali Öykü Yarışması’nda (ocak 1974) ikinciliği, Memetçik Memet romanı da Orhan Kemal Roman Armağanı’nı kazandı. Ayrıca 1997 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü, 1997 Rıfat Ilgaz Onur Ödülü vel998 Truva Kültür Sanat Ödülleri (Edebiyat Ödülü) aldı.

Mehmet Başaran’ın Eserleri

Şiir:

• Ahlat Ağacı (1953),
• Karşılama (1958),
• Nisan Haritası (1960, köy enstitülerinin destanı),
• Kocakent (1963),
• Pıtraklı Memleket (1969),
• Gök Ekin (1975),
• Meşe Seli (1982),
• Günler Tuz Rengi (1986),
• Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (1990),
• Koca Bir Troya Dünya (1997),
• Pir Sultan Ölür Ölür Dirilir (2002).

Köy Notları:

• Çarığımı Yitirdiğim Tarla (1955).

Anı ve Öyküleri:

• Aç Harmanı (1962),
• Aç Harmanı (1973, Çarığımı Yitirdiğim Tarlada 2. basım),
• Zeytin Ülkesi (1964, yeniden eklerle basım.
• Yüreğin Sesi-Zeytin Ülkesi 1983, genişletilmiş 3. basım 1992),
• Sürgünler (1970),
• Elif Diye Bir Türkü (1976),
• Dilsiz Oyun (1983),
• Öğretmeniz Acıya Sürgün (anlatı, 1998).

Belgesel Romanları:

• Memetçik Memet (1979),
• Yasaklı (1987),
• Giz Kokan Suskunluk (1991),
• Eylülün Kızgın Soluğu (1996),
• Yasaklı: Acının ve Sevginin Yurttaşı (2003).

Eğitim:

• Tonguç Yolu (1974),
• Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri (1990),
• Sabahattin Eyüboğlu ve Köy Enstitüleri (1990),
• Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz Bayır (1992),
• Dilim Dilim Anadilim (2000).

Masal-Şiir:

• Yağmur Gelini (1975),
• Söğütler Ses Verince (1981), Armutlu Tarla.

Çocuk Kitapları, Masallar:

• Kuş Dili (1968),
• Akça Kız (1970),
• Aç Kapıyı Bezirganbaşı (1974, 1976),
• Evvel Evvelken Deve Tellalken (1974),
• Hoşça Kal Dünya: Deniz Başaran’dan Kalanlar (1990),
• Boyalı Irmak, Çiçeklerin Dili (öykü 1991),
• Güneşin Türküsü (1992).